Σύγχρονο έργο αποκατάστασης

Επιτροπή Συντήρησης του Ναού του Επικούριου Απόλλωνα (ΕΣΝΕΑ)

Με την σύσταση το 1975 της Επιτροπή Συντήρησης του Ναού του Επικούριου Απόλλωνα (ΕΣΝΕΑ), που είχε ως στόχο τον προγραμματισμό και την εποπτεία των αναγκαίων έργων για τη συντήρησή του μνημείου, ξεκινά η συστηματική προσπάθεια για την αποκατάσταση του Ναού Επικούριου Απόλλωνα στη σύγχρονη εποχή.

Η Eπιτροπή, αποτελούμενη από αρχαιολόγους, αρχιτέκτονες, πολιτικούς µηχανικούς και χηµικούς, προέβη στη συστηµατική και σε βάθος μελέτη των αναγκών και αδυναμιών του ναού, διενεργώντας συστηµατικές ανασκαφικές έρευνες και εκπονώντας λεπτοµερείς αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις.

Εν όψει της έναρξης του έργου αποκατάστασης, ως το έτος 2000 έλαβαν χώρα κάποιες προπαρασκευαστικές ενέργειες όπως η εγκατάσταση μεγάλης γερανογέφυρας που περιβάλλει το μνημείο για την καταβίβαση και ανύψωση των αρχιτεκτονικών μελών, διαμόρφωση χώρων για το προσωπικό και τους επισκέπτες, προμήθειες εργαλείων κ.α.

Εκπόνηση Μελετών

Μέσα στις δεκαετίες 1980 και 1990 η EΣNEA επικεντρώθηκε στην προστασία του µνηµείου και την εκπόνηση µελετών (αρχιτεκτονική, στατική, γεωτεχνική, ελέγχου της αντοχής του ασβεστολίθου κ.α.) για την αποκατάσταση και τη συντήρησή του.

Διευθετήσεις μελών

Επίσης έγινε συγκέντρωση και ταξινόμηση των διάσπαρτων αρχιτεκτονικών µελών του ναού σε ειδικά διαµορφωµένα άνδηρα στα δυτικά και νοτιοδυτικά του µνηµείου.

Διεθνής Επιστημονική Συνάντηση

Το 1995 οργανώθηκε η 1η Διεθνής Eπιστηµονική Συνάντηση για το ναό των Βασσών, η οποία κατέληξε στο συµπέρασµα της αναγκαιότητας ευρείας επέµβασης στα επί µέρους αρχιτεκτονικά µέλη και στα θεµέλια του ναού, ώστε να υπάρξει ριζική αντιµετώπιση των προβληµάτων του.

Έγκριση Mελετών

Έπειτα από την έγκριση των μελετών το 1997, το έργο της αποκατάστασης του ναού διαιρέθηκε στα εξής δύο μεγάλα προγράμματα: α) αποκατάσταση της περίστασης και β) αποκατάσταση του σηκού.

Στόχοι των επεμβάσεων

Η επέμβαση η οποία δρομολογήθηκε στοχεύει : (α) στην άρση των γεωμετρικών μεταβολών του φέροντος οργανισμού του κτηρίου και στην ενίσχυση των μηχανισμών άμυνάς του έναντι των φυσικών φαινομένων, (β) στην ανάσχεση της φθοράς και στην συντήρηση του δομικού υλικού του, και (γ) στην αναβάθμιση της αξίας του μνημείου

Εκκίνηση του έργου

Ειδικότερα, η στερέωση της περίστασης προγραμματίστηκε να υλοποιηθεί τμηματικά σε πέντε επιμέρους περιόδους με εκκίνηση το βόρειο πτερό του οποίου η αποκατάσταση πραγματοποιήθηκε την περίοδο 2001-2015.

Αντισεισµικό ικρίωµα

Το 1985 έγινε η εγκατάσταση νέου αντισεισµικού ικριώµατος. Το σύστημα είναι πλήρως αναστρέψιμο και ενισχύει την δομική σταθερότητα των επιστυλίων και των κιόνων μέχρι την ολοκλήρωση της εκ βάθρων αποκατάστασης του μνημείου.

Το νέο ικρίωμα αντικατέστησε παλαιότερο ξύλινο. Επίσης εγκαταστάθηκε και σύστημα αντικεραυνικής προστασίας.

Πρόκειται για ξύλινες στεφάνες που αγκαλιάζουν το κίονα στο άνω μέρος τους υποβαστάζοντας τα επιστύλια.

Ένα σωληνωτό δικτύωμα ενοποιεί το περιστύλιο με το άνω μέρος των τοίχων του σηκού.

Το Στέγαστρο

Η πρώτη εγκατάσταση του στεγάστρου

Κατά το χρονικό διάστηµα 1984-1987, για την άµεση προστασία του ναού από τους διαρκώς εξελισσόμενους περιβαλλοντικούς παράγοντες φθοράς έγιναν έργα παθητικής συντήρησής του και συγκεκριμένα α) η τοποθέτηση του προστατευτικού στεγάστρου, και

Χρησιμότητα και κριτική για το στέγαστρο

Η δικαιολογημένη αρνητική κριτική που διατυπώνεται από πολλούς για το στέγαστρο, δεδομένου ότι αποκόπτει το μνημείο από το φυσικό του περιβάλλον δεν μπορεί να οδηγήσει στην απομάκρυνσή του, διότι η ύπαρξή του είναι ευεργετική καθώς αποτρέπει την φθορά που θα προκαλούσαν τα όμβρια ύδατα και η χιονόπτωση στο ευπαθές ασβεστολιθικό δομικό υλικό. Επίσης επιτρέπει την απρόσκοπτη εκτέλεση των στερεωτικών και άλλων επεμβάσεων από το προσωπικό που εργάζεται στο μνημείο. Σύμφωνα με τον ισχύοντα προγραμματισμό, το στέγαστρο θα απομακρυνθεί με την ολοκλήρωση των έργων προστασίας και αναστήλωσης του ναού.

Στερέωση του βόρειου πτερού του ναού (2001 – 2015)

Με χρηματοδότηση αρχικά από το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (ΚΠΣ) 2000-2006 και εν συνεχεία από το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) 2007-2013 ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2001 το έργο της στερέωσης του βόρειου πτερού του μνημείου των Βασσών. Η πρώτη φάση του διήρκησε ως τον Ιούνιο του 2009 ενώ λίγο αργότερα το 2ο εξάμηνο του 2011 υλοποιήθηκε η δεύτερη φάση του με ολοκλήρωση το τέλος του 2015.

καταβίβαση των επιστυλίων,

απομάκρυνση των κιόνων ολόσωμων,

αποσυναρμολόγηση των λίθων των τριών αναβαθμών της κρηπίδας καθώς και της ανώτερης στρώσης της θεμελίωσης (δηλαδή της ευθυντηρίας),

στερέωση της θεμελίωσης, αποκατάσταση της ακεραιότητας των αποσυναρμολογημένων λίθων και συντήρηση του υλικού τους,

επανατοποθέτηση των λίθων με ταυτόχρονο εφοδιασμό τους με νέα συνδετήρια στοιχεία από τιτάνιο,

επαναφορά των κιόνων, και, τέλος,

αποκατάσταση, επανατοποθέτηση και επανασύνδεση των επιστυλίων.

Έτσι, συνολικά κατά την αποκατάσταση της βόρειου πτερού του μνημείου των Βασσών (2001-2015) ο συνολικός αριθμός των αρχιτεκτονικών μελών που αποκαταστάθηκαν ανήλθε στα 212, το σύνολο των λαξευμένων συμπληρωμάτων που τοποθετήθηκαν σε αρχαία μέλη στα 190, οι πραγματοποιηθείσες συγκολλήσεις στις 1204, και τα εξολοκλήρου λαξευμένα νέα μέλη στα 10.

Κατά την περίοδο αυτή των δεκατεσσάρων ετών, οι πραγματοποιηθείσες εργασίες οδήγησαν στην ολοκλήρωση της αποκατάστασης του βόρειου τμήματος του αρχαίου κτηρίου που περιλαμβάνει τους 6 κίονες της βόρειας όψης του, τα βορειότερα τμήματα των μακρών πλευρών του που εμπεριέχουν από 1 κίονα και το περικλειόμενο δάπεδο.

Τα αποτελέσματα των εργασιών αυτής της περιόδου στο βόρειο πτερό του Ναού Επικούριου Απόλλωνα, μπορούν να συγκριθούν με την πλήρη αποκατάσταση ενός αρχαίου μνημείου μικρού μεγέθους, όπως αυτού του ναού της Αθηνάς Νίκης στην Ακρόπολη των Αθηνών.

Η στερέωση των μακρών πλευρών (2019 – 2023)

Μετά την διάλυση της Επιτροπής Συντήρησης του Ναού του Επικούριου Απόλλωνα (ΕΣΝΕΑ), η σκυτάλη του έργου πέρασε στην Κεντρική Υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού.

Έπειτα από έγκριση της μελέτης των Κ. Παπαδόπουλου – Β. Σαββατιανού του Υπουργείου Πολιτισμού το Σεπτέμβριο του 2015, η πρώτη φάση του έργου στερέωσης των μακρών πλευρών του μνημείου (Γ’ φάση από την έναρξη) εντάχθηκε στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Επιχειρηματικότητα, Ανταγωνιστικότητα και Καινοτομία” 2014-2020 ως Πράξη με τίτλο «Αποκατάσταση – Ανάδειξη ναού Επικούριου Απόλλωνα Βασσών – Γ΄ φάση» ως έργο αυτεπιστασίας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηλείας του ΥΠ.ΠΟ.

Bάσει μελέτης του Υπεύθυνου του έργου, κου Κωνσταντίνου Παπαδόπουλου, Πολιτικού Μηχανικού, Προϊσταμένου του Τμήματος Αρχαιολογικών Έργων και Μελετών της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηλείας, και της επί σειρά ετών αρχιτέκτονα του έργου, κας Βασιλικής Σαββατιανού, στις αρχές της δεκαετίας του 2010 τεκμηριώθηκε ότι εννέα αρκετά μεγάλα θραύσματα λίθων επιστυλίου που ήταν διάσπαρτα στον αρχαιολογικό χώρο προέρχονται από τρεις, εκ των έξι ελλειπόντων λίθων του βόρειου επιστυλίου. Σε συνέχεια της μελέτης, κατά την τελευταία διετία (2021 – 2023) πραγματοποιήθηκαν εργασίες αποκατάστασης της ακεραιότητας των λίθων αυτών, και πολύ προσφάτως έλαβε χώρα η ανάταξή τους στο μνημείο.

Σύμφωνα με νεότερη σχετική μελέτη του κου Κ. Παπαδόπουλου, η οποία εστιάζει στις οικοδομικές περιπέτειες της βόρειας όψης του μνημείου, είναι πλέον γνωστό ότι ένας εκ των εν λόγω τριών λίθων είχε καταρρεύσει περί τον 13ο ή τον 14ο μ.Χ. αιώνα, πιθανώς μαζί με ολίγους άλλους ως συνέπεια ενός ισχυρού σεισμού, ενώ οι άλλοι δύο λίθοι ανετράπησαν το καλοκαίρι του 1812, από τους τότε ανασκαφείς του αρχαίου ναού, για να εξαλειφθεί το ενδεχόμενο να καταπέσουν κατά τη διάρκεια των εργασιών.

Συνολικά από το 2001 έως και τον Φεβρουάριο του 2023:

1341

είναι οι οπλισμένες συγκολλήσεις μεγάλων θραυσμάτων και συμπληρωμάτων αρχιτεκτονικών μελών έχουν πραγματοποιηθεί

190

είναι το σύνολο των λαξευμένων συμπληρωμάτων που τοποθετήθηκαν σε αρχαία μέλη

224

είναι ο συνολικός αριθμός των αρχιτεκτονικών μελών που έχουν αποκατασταθεί και επανατοποθετηθεί στο μνημείο

είναι τα εξολοκλήρου νέα μέλη που έχουν λαξευθεί και τοποθετηθεί στον αρχαίο ναό