“…Πιὸ πάνω ἀπὸ τὸ ἱερὸ τοῦ ἐπικούριου Απόλλωνα ὑπάρχει μιὰ θέση Κώτιλο, ἀπ’ ὅπου προσονομάζεται μιὰ ᾿Αφροδίτη τοῦ Κωτίλου· γι’ αὐτὴ ὑπῆρχε ναός, τοῦ ὁποίου δὲν διατηροῦνταν ἡ στέγη, ὑπῆρχε καὶ λατρευτικό της ἄγαλμα…” Παυσανίας (8.41.10) (Μετάφραση Νικ. Παπαχατζής)

Τα ιερά στην κορυφή του Κωτιλίου φαίνεται ότι ιδρύθηκαν τον 6ο αι. π.Χ. από φτωχούς Φιγαλείς, που ήταν εγκατεστημένοι στις Βάσσες.

Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα των ιερών, τα οποία δεν ήταν ιδιαίτερα επιμελημένης κατασκευής, αποκαλύφθηκαν τα έτη 1902 – 1903. O ανασκαφέας τους, αρχαιολόγος K. Kουρουνιώτης, ταύτισε τους δύο µικρούς ναούς µε το ιερό της Aφροδίτης του Kωτίλου και µε το ιερό της Aρτέµιδος Oρθασίας. H κατασκευή των δύο ναών είναι πρόχειρη, µε τοίχους θεµελιωµένους πάνω στο φυσικό βράχο. Αποτελούνται και οι δύο από πρόναο και σηκό.

Κατά τις έρευνες βρέθηκαν οστά ζώων από θυσίες, χάλκινα κάτοπτρα και πήλινες γυναικείες προτομές, που είχαν αφιερωθεί από πιστούς,

Οι ναοί ήταν σε χρήση σε όλη τη διάρκεια των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων, έως το τέλος του 3ου αι. π.X., οπότε εγκαταλείπονται, ενώ το ιερό του Απόλλωνα πιο χαμηλά συνέχισε να λειτουργεί στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια για να εγκαταλειφθεί και αυτό λίγο μετά.

Ο ναός της Αρτέμιδος Ορθασίας

Ο ναός της Αφροδίτης

Ο Ναός της Αρτέμιδος Ορθασίας, προστάτιδας των μικρών παιδιών, είναι ο νοτιότερος και ο μεγαλύτερος από τους δύο ναούς στη θέση Κώτιλο”. Διακρίνεται πρόναος και κυρίως ναός (σηκός) ενώ η τοιχοποιία αποτελείται από ημιλαξευμένους λίθους που συνδέονται με πηλό.

Ο προσανατολισμός του ναού από νότο προς βορρά – όπως και ο Ναός του Επικούριου Απόλλωνα, ο οποίος ωστόσο έχει έχει αντίστροφη φορά από βορρά προς νότο – αποτελεί μια ιδιαιτερότητα που ίσως σχετίζεται με λατρευτικούς λόγους, που συνδέονται με την αρκαδική θρησκευτική παράδοση

Το λατρευτικό άγαλμα της θεάς ήταν στημένο πιθανόν στα βόρεια του ναού, πάνω σε ένα χαμηλό βάθρο από ασβεστόλιθο.

Για την ταύτιση του ναού πολύτιμη υπήρξε η ανεύρεση στη νοτιοανατολική γωνία του κτηρίου μίας απελευθερωτικής επιγραφής χαραγμένης σε χάλκινη πλάκα, η οποία αναφέρεται στη λατρεία της Αρτέμιδος Ορθασίας, του Απόλλωνος Βασσίτα και του Πανός Σινόεντα.

Ο ναός της Αφροδίτης βρίσκεται λίγα μέτρα βορειότερα του ναού της Αρτέμιδος. Έχει το συνήθη για τους ναούς της αρχαιότητας προσανατολισμό Α-Δ, από τον οποίο διαφοροποιούνται ο παρακείμενος ναός της Αρτέμιδος και ο Ναός του Επικούριου Απόλλωνα

Είναι μικρότερος σε διαστάσεις και αποτελείται μόνο από πρόναο και σηκό. Η τοιχοποιία αποτελείται από δόμους που συνδέονται μεταξύ τους με πηλό.

Στο εσωτερικό του σηκού διατηρείται λίθινο βάθρο, όπου πιθανότατα στεκόταν το λατρευτικό άγαλμα της θεάς Αφροδίτης η οποία λατρευόταν εδώ ως προστάτιδα της γονιμότητας των γυναικών.

Ο ναός ερευνήθηκε κατά τα έτη 1902-1903, από τον Π. Καββαδία και τον τότε έφορο αρχαιοτήτων Κ. Κουρουνιώτη, ο οποίος ταύτισε το μνημείο με το ναό της Αφροδίτης του Κωτίλου, βασιζόμενος στην περιγραφή του Παυσανία.