“..ναῶν δὲ ὅσοι Πελοποννησίοις εἰσί, μετά γε τὸν ἐν Τεγέᾳ προτιμῷτο οὗτος ἂν τοῦ λίθου τε ἐς κάλλος καὶ τῆς ἁρμονίας ἕνεκα…”
“Από όλους τους ναούς της Πελοποννήσου, ύστερα από τον ναό της Τεγέας θα μπορούσε αυτός να πάρει την πρώτη θέση για το κάλλος του μαρμάρου και το αρμονικό σύνολο“
Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις, VIII 41, 8
Με μια ματιά
Κτισμένος σε υψόμετρο 1130 μ., στο ορεινό, μοναχικό Αρκαδικό τοπίο των Βασσών Φιγαλείας, o περικαλλής Ναός του Απόλλωνος Επικούριου αποτελεί ένα από τα καλύτερα σωζόμενα παραδείγματα ναών της κλασσικής εποχής, με συντηρητικές και συνάμα πρωτοποριακές ιδιαιτερότητες. Οι πολλές και ενδιαφέρουσες ιδιαιτερότητές του τον καθιστούν σταθμό στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής.
Ικτίνος
O περίφημος Αθηναίος αρχιτέκτονας Ικτίνος κατασκεύασε το ναό αφιερωμένο στον Απόλλωνα, θεό του Φωτός και του Λόγου στα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου (420 – 400 π.Χ.).
Φιγάλεια
Υπήρξε αφιέρωμα των κατοίκων της αρκαδικής πόλης Φιγαλείας, της οποίας τα απομεινάρια εντοπίζονται σε απόσταση 13 περίπου χιλιομέτρων νοτιοδυτικά των Βασσών
UNESCO
Είναι το πρώτο από τα μνημεία της Ελλάδας το οποίο εντάχθηκε στον κατάλογο των Μνημείων της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO το 1986.
Βάσσες
Η ονομασία της τοποθεσίας Βάσσες σημαίνει “δασωμένα φαράγγια”. Η περιοχή ανήκει στο όρος Κωτιλίου, που με τη σειρά του αποτελεί κομμάτι του ορεινού όγκου του μυθικού Λυκαίου της Αρκαδίας με τις πανάρχαιες λατρείες.
Κορινθιακός Ρυθμός
Στο μνημείο συνδυάζονται αριστουργηματικά και οι τρείς αρχαίοι αρχιτεκτονικοί ρυθμοί, ο δωρικός, ο ιωνικός και ο κορινθιακός, ο οποίος κάνει την εμφάνισή του για πρώτη φορά στην ιστορία της αρχιτεκτονικής
Παυσανίας
Την μοναδική μαρτυρία και περιγραφή του μεγάλου ναού των Βασσών οφείλουμε στον Παυσανία, τον σπουδαίο περιηγητή και συγγραφέα του 2ου αιώνα μ.Χ.
“Και ξάφνου, σ΄ ένα απογύρισμα του βουνού, υψώνεται ανεπάντεχα μπροστά σου ο ξακουστός ναός του Επικουρίου Απόλλωνα. Ευθύς ως τον αντικρίσεις, καμωμένος όπως είναι με τις ίδιες πέτρες του βουνού, νοιώθεις την βαθειάν ανταπόκριση του τοπίου και του ναού. Σαν ένα κομμάτι του βουνού, πέτρα από την πέτρα του, φαντάζει ο ναός αξεχώριστα σφηνωμένος ανάμεσα στους βράχους, βράχος κι αυτός, μα βράχος που πέρασε από πάνω του το πνεύμα. Έτσι πελεκημένες και τοποθετημένες οι κολόνες του ναού, εκφράζουν την ουσία όλης ετούτης της βουνίσιας αυστηρότητας κι ερημιάς. Θαρρείς πως είναι η κεφαλή του τοπίου, η ιερή γυροτραφισμένη περιοχή, όπου μέσα προφυλαγμένος αγρυπνάει ο νους του. Κι εδώ η αρχαία τέχνη, συνεχίζοντας κι εκφράζοντας τέλεια το τοπίο, δε σε ξαφνιάζει. Επιτήδεια, ήρεμα, από μονοπάτι ανθρώπινο σε ανεβάζει, χωρίς να λαχανιάσεις, στην κορυφή.”
Νίκος Καζαντζάκης
Συγγραφέας
Ναός Επικούριου Απόλλωνα
Ιδιαιτερότητες
Προσανατολισμός
Ο κλασικός ναός έχει θεμελιωθεί πάνω στο φυσικό βράχο, σε ειδικά διαμορφωμένο πλάτωμα. Δεν έχει το συνήθη προσανατολισμό Α-Δ, αλλά Β-Ν, ίσως για λατρευτικούς λόγους που συνδέονται με την αρκαδική θρησκευτική παράδοση, δεδομένου ότι και άλλοι ναοί στην περιοχή παρουσιάζουν τον ίδιο προσανατολισμό.
Υλικό κατασκευής
Το κύριο υλικό δομής του ναού είναι ο τοπικός στρωσιγενής, γκρίζος ασβεστόλιθος. Επίσης χρησιμοποιήθηκε μάρμαρο στο γλυπτικό διάκοσμο.
Συντηρητισμός
Ο υπερτονισμένος διαμήκης άξονάς του με 15 κίονες στις μακρές πλευρές και 6 στις στενές, χαρακτηρίζει τους ναούς της Αρχαϊκής εποχής, αντί του κανόνα 13Χ6 που είχε πλέον επικρατήσει την εποχή ανέγερσής του.
Ναός Επικούριου Απόλλωνα
Γλυπτός διάκοσμος
Δωρική ζωφόρος
Το ναό περιέτρεχε εξωτερικά δωρική ζωφόρος με ακόσμητες μετόπες και τρίγλυφα, ενώ ανάγλυφη διακόσμηση έφεραν μόνο οι εσωτερικές μετόπες των στενών πλευρών. Οι έξι μετόπες του πρόναου απεικόνιζαν την επιστροφή του Απόλλωνα στον Όλυμπο από τις Υπερβόρειες χώρες, και του οπισθόδομου την αρπαγή των θυγατέρων του Μεσσήνιου βασιλιά Λεύκιππου από τους Διόσκουρους. Τα αετώματα δεν είναι βέβαιο ότι έφεραν γλυπτό διάκοσμο.
Ιωνική ζωφόρος
Εξέχον διακοσμητικό στοιχείο του ναού ήταν η μαρμάρινη ιωνική ζωφόρος την οποία φιλοτέχνησε ο φημισμένος γλύπτης Παιώνιος και περιέτρεχε εσωτερικά τον σηκό του ναού, πάνω από τους ιωνικούς ημικίονες. Η ζωφόρος είχε συνολικό μήκος 31 μέτρα και αποτελείτο από 23 μαρμάρινες πλάκες. Στις δώδεκα από αυτές απεικονίζεται Αμαζονομαχία και στις υπόλοιπες έντεκα Κενταυρομαχία.
Σηκός
Ο έντονα επιμήκης σηκός χωρίζεται σε δύο μέρη. Στον κυρίως σηκό μοναδικο στοιχείο είναι η παρουσία στους δύο τοίχους δύο σειρών με 5 ιωνικούς ημικίονες, που συμφύονται με τον τοίχο του σηκού. Το παλαιότερο γνωστό δείγμα κορινθιακού κιονοκράνου, τοποθετείται μεταξύ των νοτιότερων ιωνικών, ή κατά άλλους επίσης κορινθιακών ημικιόνων.
“….Ως εκ τούτου, μοιάζει ο ναός του Απόλλωνα στις Βάσσες, με το μεγαλείο του και την (μυστηριώδη) πολυπλοκότητά του, σαν να παραμένει ο μόνος μάρτυρας της περιόδου της μεγάλης ακμής της νοτιοδυτικής αρχαίας Αρκαδίας. Όσοι έχουν επισκεφτεί την περιοχή, όμως, γνωρίζουν ότι υπάρχει άλλος ένας, «σιωπηλός», αλλά εξίσου ισχυρός μάρτυρας: το φυσικό κάλλος της.
Η περιοχή αυτή, η οποία είναι στη συμβολή των συνόρων των σύγχρονων νομών Αρκαδίας, Ηλείας και Μεσσηνίας, είναι μία από τις ελάχιστες της Πελοποννήσου που παραμένουν ουσιαστικώς ανεπηρέαστες από τη σύγχρονη δόμηση της υπαίθρου και τις συνέπειές της.
Έτσι, η φυσική ομορφιά της, με τις συνεχείς και αλληλένδετες εναλλαγές τοπίου, φωτός και χρωμάτων, συνεπαίρνει συνήθως τους επισκέπτες, κάνοντας συχνά όσους έχουν γνώσεις αρχαιολογίας να αναρωτιούνται σε ποιο πυκνό δάσος βελανιδιών θα εμφανιστεί ξαφνικά μπροστά τους ο τραγοπόδαρος αρχαίος θεός, ή σε ποιά πηγή θα δουν να λούζονται ημίθεες νύμφες…” *
Έργο αποκατάστασης και ανάδειξης
Οι βλάβες που παρουσιάζει το μνημείο των Βασσών είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, όπως οι διάφορες βλαπτικές ανθρώπινες επεμβάσεις, η αστοχία της θεμελίωσης και οι συνακόλουθες καθιζήσεις και παραμορφώσεις οι οποίες προκάλεσαν τις μεγάλες αποκλίσεις από την κατακόρυφο των κιόνων της περίστασης και τις παραμορφώσεις των λίθων του επιστυλίου, οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες και οι σεισμοί.
Συνολικά από το 2001 έως και τον Νοέμβριο του 2023:
είναι οι οπλισμένες συγκολλήσεις
μεγάλων θραυσμάτων και συμπληρωμάτων αρχιτεκτονικών μελών που έχουν πραγματοποιηθεί
είναι το σύνολο των λαξευμένων συμπληρωμάτων που τοποθετήθηκαν σε αρχαία μέλη
είναι ο συνολικός αριθμός των αρχιτεκτονικών μελών που έχουν αποκατασταθεί και επανατοποθετηθεί στο μνημείο
είναι τα εξολοκλήρου νέα μέλη που έχουν λαξευθεί και τοποθετηθεί στον αρχαίο ναό